Колькі год Шуміліну?
Цікава ведаць дзень нараджэння свайго населенага пункта. Прыемна пахваліцца, што жывеш у паселішчы, часы заснавання якога губляюцца ў глыбіні стагоддзяў, а калі яшчэ і заснавальнік – вядомая асоба… Пра гэта складаюцца легенды.
Вось і пра заснаванне Шуміліна мясцовыя краязнаўцы прыдумалі прыгожае паданне, як «у 1812 годзе ў бары, які рос на месцы будучага райцэнтра, шумеў жорсткі бой французскіх і рускіх войскаў, і назвалі той бор Шумны, а калі з’явілася вёска, яна атрымала назву Шуміліна». Гэта паданне вызначае ўзрост Шуміліна ў дзве сотні гадоў. Але гісторыкам падавай факты ды дакументы.
Крыху гісторыі
Тэрыторыя сённяшняга Шумілінскага раёна з IX стагоддзя ўваходзіла ў межы Полацкага княства. У пачатку XII стагоддзя князь Усяслаў Чарадзей падзяліў княства паміж сынамі на ўдзелы, і шумілінскія землі былі падзелены паміж Віцебскім і Полацкім княствамі. Гэтая мяжа захоўвалася на працягу многіх стагоддзяў. У часы Вялікага Княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай тэрыторыя сённяшняга Шумілінскага раёна дзялілася паміж Віцебскім і Полацкім ваяводствамі. Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай і далучэння да Расійскай імперыі ў 1772 годзе тэрыторыя раёна была падзелена паміж Полацкім (заходняя частка раёна), Віцебскім (усходняя частка) і Гарадоцкім (паўночная частка) паветамі. І вёска Шуміліна знаходзілася ў Полацкім павеце на мяжы з Віцебскім.
Крыніцы інфармацыі
Існуюць каштоўныя дакументы – планы Генеральнага межавання, з якіх можна атрымаць шмат цікавай інфармацыі. Генеральнае межаванне праводзілася ў Расіі з 1765 года і да канца ХIX стагоддзя з мэтай устанаўлення дакладных граніц паміж зямельнымі ўладаннямі. Матэрыялы Генеральнага межавання – гэта дакладная карта з межамі зямельных участкаў, якія належаць розным уласнікам, а таксама эканамічныя апісанні з указаннем населеных пунктаў, колькасці жыхароў, плошчаў і іншай інфармацыі.
У Полацкім намесніцтве (пазней Віцебская губерня) генеральнае межаванне праводзілася ў 1780-1790 гады.
У «Алфавіце Віцебскай губерні Полацкага павета» (спіс зямельных участкаў) запісана, што 15 кастрычніка 1785 года памочнік землямера Багамазаў зрабіў межаванне і апісаў дачу (так у Генеральным межаванні называюцца асобныя зямельныя ўладанні) пад нумарам 91 на Генеральным плане Полацкага павета: «Коровайнеца и Ставры, сельцы с деревнями, бригадира* и Полоцкаго комменданта Отто Петрова сына фон Гандрынга». Ва ўладанні налічвалася па рэвізіі** 233 чалавекі мужскога полу, зямлі прыдатнай 2020 дзесяцін***, няўдобіц 132 дзесяціны 1474 сажняў (квадратных), усяго 2152 дзесяціны 1474 сажні. На тэрыторыі месціцца 2 сяльца – Каравайніцы і Стаўры і 11 вёсак – Каравайніцы, Точыная?, Голодніца, Красной Луг, Папова, Латыршчына?, Гайдамакі, Шуміліна, Бакачы, Стаўры, Мордва.
На плане Полацкага павета, які быў зроблены ў 1785 годзе, на самай мяжы з Віцебскім паветам абазначана маленькая вёсачка Шуміліна (1-3 двары), побач – вёскі Бакачы, Гайдамакі. Дарэчы, на тэрыторыі маёнтка вылучаюцца некалькі аднайменных назваў: сяльцо і вёска Каравайніцы, сяльцо і вёска Стаўры. У адрозненні ад сяла – буйнога паселішча з храмам, сяльцо – паселішча з дваром землеўласніка, вёска – сялянскае паселішча. Можна меркаваць, што цэнтрам маёнтка было сяльцо Каравайніцы, а ў Стаўрах знаходзіўся нейкі памешчыцкі гаспадарчы двор (фальварак).
Цікавая і трансфармацыя назвы Стаўры (пераклад з грэчаскага – крыжы). Ужо на картах XIX стагоддзя яна называецца Крыжы, а зараз у в. Баёўка ёсць вуліца Крыжэўская.
Такім чынам можна лічыць, што першы дакументальны запіс пра сучасны гарадскі пасёлак Шуміліна датуецца 15 кастрычніка 1785 года. А значыць Шуміліну сёлета споўніцца 237 гадоў, пацверджаных дакументальна. Зразумела, што ўзнікла вёска Шуміліна раней за гэтую дату, мяркую, што яшчэ гадоў 50-100 дадасца. Але далейшыя пошукі трэба весці ў польскіх і літоўскіх гістарычных архівах у дакументах Рэчы Паспалітай і Вялікага Княства Літоўскага.
Што тычыцца назвы
Што тычыцца назвы населенага пункта, то тапанімісты схіляюцца да яе паходжання ад асабістага прозвішча Шуміла – верагодна, селяніна, які атрымаў ад памешчыка ў карыстанне зямлю і заснаваў вёску. Тым больш, што гэтае прозвішча сустракаецца ў нашай мясцовасці.
Сяргей ЕРМАЛАЕЎ.
*Брыгадзір – вайсковае званне вышэй за палкоўніка, ніжэй за генерал-маёра, у рускай арміі існавала ў перыяд 1722 – 1796 гг., ваенны чын 5 класа.
**Рэвізія – перапіс насельніцтва, пры якім улічваліся толькі мужчыны, як плацельшчыкі падушнага падатку. Усяго з 1719 да 1857 года ў Расіі было праведзена 10 рэвізій. На тэрыторыях былой Рэчы Паспалітай, далучаных да Расійскай імперыі, першая рэвізія прайшла ў 1782 годзе.
***Дзесяціна – старая руская адзінка зямельнай плошчы, выкарыстоўвалася некалькі розных памераў дзесяціны. У 1753 годзе для мэт зямельнага межавання была зацверджана казённая дзесяціна памерам 2400 квадратных сажняў (1,0925 га).
