«Тугі вузел». Мініяцюры ад Мікалая Мароза

Блоги и мнения

Хто сказаў, што няма больш моцнага пачуцця, чым каханне?!

Так, каханне верне горы, але невядома, чаго больш ад яго – дабра ці ўсякай брыдоты, бо праз яго ідуць нават на злачынствы.

А вось ад пачуцця віны нікуды не дзецца. Яна ходзіць за намі, як цень. Віна ад таго, што зрабіў, але не так, як хацелася б. Віна за тое, што насаліў некалі суседу, не сказаў упару ласкавае слова дачцэ, жонцы, сказаў, не падумаўшы, абразлівае слова таварышу – за ўсё. Але мучае мяне (з нядаўняга часу) не тое, што зрабіў, а тое, што мог зрабіць, але не зрабіў. Такое вось пачуццё бяздзейнасці, калі ты быў ні рыба ні мяса, калі прамаўчаў, а трэба было крычаць крычма, крычаць да нематы, да разрыву аорты…

 

*         *     *

Чуў, як спрачаліся да сіпаты ў адной паважлівай сям’і. Здаецца, і іскры не было, а полымя разгарэлася нежартоўнае. Маладая гаспадыня ўзялася расказваць пра нейкага знаёмага, які жыве ў Мінску, і так неяк няўзнак сказала: “Ён стаў генералам!”. Тут не ўстрымалася яе матуля: “Ха, які з яго генерал? Ты дачка кусай ды адкусвай! Гэты шыбздзік?! Ды ён мне будзе па пахі. Які з яго генерал?!” Цешчу нечакана падтрымаў зяць: “Бачыў я генералаў! Калі служыў… Нават нейкі час вазіў аднаго. Генералы такія не бываюць. Яны такія махіны, такія будкі  ого-го!! А гэты, які з яго генерал? Сама болей маёрчык…”.

Маладая гаспадыня хацела паспрачацца, але яе асадзілі здзеклівым: “Не ведаеш, дык не плявузгай!”.

На тым і рашылі: той чалавек ніякі не генерал, а ўсяго “маёрчык”…

 

*       *      *

Хто кіруе нашымі ўчынкамі? Адкажу, каб без рознай філасофіі і без мудрагельства. Калі па-марксісцку, як атэіст (а нас, наша пакаленне зведала, што такое атэізм: і вывучалі ў інстытутах, і дзяўблі нам на кожным кроку), то трэба сказаць прама, што чалавек сам сабе гаспадар. Што ён сам і кіруе сабой, ён каваль-кавалёк свайго шчасця. А калі па Воланду, што ў Булгакава, то ўсё-такі Бог, той, ад якога залежыць кожны ўчынак чалавека. І даказаў, і пераканаў Сатана, здаецца, і паэта, і старшыню МАССАЛІТА, і многіх, хто прачытаў-прагледзеў “Майстра…”.

Аднак жа няўжо тым, хто не верыць у яго, наканава пекла і кароткі век? Чаму ж нягоднікі жывуць і доўга і беспакарана, дзе тая божая кара, якая напаткае ўсякага ліхадзея?

Не хачу быць блюзнерам, проста ў мяне яшчэ сядзіць той атэіст, з 70-80-ых гадоў,  і нібыта кажа мне на вуха: “Рабі дабро, сей дабро, і яно акупіцца багатым духоўным рэнесансам”.

*        *       *

Іншы думае, што за грошы можна купіць усё. Але мінулае не купіш.

А трызніць такой паталагічнай думкай той, хто не хоча ашчаслівіць сённяшні дзень і наблізіць шчаслівы заўтрашні.

Ён жыве мінулым, а значыць, адсталым, збеглым.

Важна падтрымаць жывога, а не нябожчыка…

*        *       *

Каму мы цягалі ўсё жыццё каштаны з агню? Хто ўсё жыццё трымаў нас у паслушэнстве, рабіў з нас рабоў, нажываўся праз нас, даводзячы, што робіць нас шчаслівымі і вольнымі?

А рабілі нас тымі, каго зрабілі, не абставіны, а людзі. Такія ж, як і мы, з такімі ж мазгамі, нават з такой жа прыкладна адукацыяй. Але як умелі яны намі маніпуляваць? Гэта быў талент, якім валодалі не ўсе, і тыя, абраныя, ляпілі з нас, пластылінавых, што хацелі.

І сёння лепяць. Толькі ўжо іншыя, але з такім жа запалам, з такім жа смяротным адчаем, ад чаго валасы ўзімаюцца дыбара. І яны па-свойму таленавітыя і такія ж абраныя. Абраныя не Богам, іншым чалавекам, які “трохі вышэй за Бога”.

*       *       *

Апошні дзень жыцця – гэта па сутнасці ўжо божы дзень, і нікому, па-мойму, не дазволена ўмешвацца, смакаваць апошнія хвіліны, калі чалавек размаўляе з Богам. Аднак умешваюцца. Як вось у праграме расійскага тэлеканала пад назваю “Апошні дзень”, якую вядзе Шчарбакоў. Паглядзеў толькі першую перадачу, на другой спатыкнуўся: разлічваў, што раскажуць пра артыста без “грыму”, усё, як было, без потайкі, аднак жа ўтаілі тое, чаго я чакаў.

Перастаў глядзець. І таму, што дарэмная згуба часу, а яшчэ – не трэба ўпадабляцца  так званай некрафільскай дзяржаве, дзе  ахвотна, з запалам гавораць пра нябожчыка, а павінны шанаваць творцу пры жыцці.

*        *       *

Грошы – крылле. Добра, калі ў чалавека, як у птушкі, вырастаюць крылы. Вядома, мы ў пераносным сэнсе: крылы – як сімвал акрыленасці, радасці жыцця, надзеі на тое, што заўтрашні дзень будзе і шчаслівы і ўдачлівы. Бо ў чалавека грошы.

Добра, калі ў яго шмат грошай. Як было ў расійскага артыста Ёсіфа Кабзона, які мог пазычыць сябру ці добра знаёмаму 20 мільёнаў даляраў. А сёння папросіш у знаёмага трыста ці пяцьсот тых жа даляраў, а той: “Прабач, усе грошы ў справе. Схадзі ў банк, там дадуць”.

Дадуць, толькі з банкам звязвацца хочацца ўсё менш, бо абдзяруць, як ліпку. А тут такія грошы і – без адсоткаў. Амаль напавер, хаця сумняваюся, што не замацавалі паперы сваімі подпісамі, скажам, у натарыяльнай канторы ці дзе там.

А грошы – крылле. Вядома, у тых, у каго яны ёсць. А без крылля якія ж палёты?!. І думкі, і мар-спадзяванняў…

 

*       *       *

Паэт Алег Салтук, мой добра знаёмы, зараз ужо нябожчык, не раз казаў жартам: “Мікола, павер, хто жэніцца – у таго жыццё сабачае, затое смерць чалавечая, а хто не – у таго сабачая смерць, затое жыццё чалавечае”. Я ведаў, што гэта словы Косміча з рамана Караткевіча “Чорны замак Альшанскі”. Мы разам смяяліся з гэтага жарту, пацяшаліся тым, што ў словах ёсць, відаць, ладная доля праўды. Нярэдка так бывае: чалавек пражыве пад абцасам у жонкі, і свету не бачыць,  і грошай, а памрэ па-людску. У шыкоўнай дамавіне, з вянкамі, з кветкамі, можа, калі ўмеў жыць і дагаджаць, то і  ўсцешанае слова скажуць пра яго тыя, каму трэба гэта сказаць.

Пагавораць і пра таго, хто памёр няслаўна. Ад гарэлкі, ад безграшоўя ці таму, што зняверыўся чалавек ў шчаслівай долі.

І пра аднаго, і пра другога будуць гаварыць.  Пра першага нядоўга і са здзекам (“Вось ён, падабцаснік?!”, – скажуць), пра другога доўга і з павучаннем для іншшых (“Не пі, бо будзе, як з Мікіткам”).

Да слова. Па-мойму, Косміч з “Чорнага замка…”– гэта ў нейкай ступені сам аўтар, сам Караткевіч, які позна жаніўся, доўгі час правёў, даруйце, такім жа бабылём і ўклаў у вусны галоўнага героя словы, блізкія самому. Праўда, не ведаю, ці думалася таму Космічу-Караткевічу, ужо жанаціку, што жыццё сабачае…

*       *       *

Кажуць, дзеці любяць, да свербу, да плачу і слёз, усё разбураць, нішчыць, таптаць. І сваё, і чужое.  Нечы гарадок з пяску ці канструктар, шкуматаць любімага сабачку ці ката, крыўдзіць таго, хто ціхі і безабаронны. Нібыта для іх гэта спосаб пазнання свету.

Няхай так. Затое як важна, каб гэтае пазнанне не перарасло ў звычку дарослага чалавека. Пазнаў і годзе, спыніся. І як важна, каб чалавек спыніўся ў сваёй лютасці ўпару, каб не зацягнулася ягоная інфантыльнасць.

 

*      *      *

Псіна ў царкве. Гэта нечувана дзіка, гэта кашчунства.

А што наконт сабакі, які, па словах Маякоўскага, ліжа руку, якая яго б’е?

Гэта лакейства, халуйства – тое, чаго ў нашым жыцці шмат і амаль безнадзейна.

 

*      *     *

Каб выжыць, чалавеку патрэбны тры рэчы: хлеб, цыбуля і мыла. Вядома ж, і вада.

А яшчэ, на маю думку, шчырае, сардэчнае слова таварыша, з якім будзеш дзяліць апошні гамёлак хлеба…

*      *      *

Любы дрэнны чалавек для самога сябе, унутры сябе мае рацыю. Ён не мог бы жыць, калі б усведамляў сябе паганцам. У яго шмат самаапраўданняў. Ну, скажыце, няўжо той, хто п’е ледзь не штодня, лічыць сябе алкаголікам? Ніколькі. У яго не адно апраўданне. То сябар,  якога гадамі не бачыў, то ў калегі дзень нараджэння і “выпіць – святая справа”. Або калі папілавалі дровы і на апошнюю цурку гаспадар павінен паставіць пляшку гарэлкі. Ну, чым не нагода прынесці з крамы яшчэ і яшчэ, калі такі клопат спіхнуў з плячэй?..Або купілі машыну, каня, карову, як  не абмыць?

Згадаў  вядомы фільм пра Джэка Васьмёркіна, які ў канцы 20-х прыехаў з ЗША у Расію і на просьбу “абмыць” карову, якую прадалі, сказаў:”Дык яе ж ужо абмылі”. Значыць, перад тым, як прадаць, памылі  з мылам…

*       *       *

“Ты з душком”… “У цябе двайное дно”… “Ты не туды нас вядзеш”… і яшчэ дзясяткі такіх жа ідыём з вуснаў чыноўнікаў-камуністаў з савецкага часу адразу ставілі чалавеку таўро – нядобранадзейны, а значыць, пара рабіць аргвывады.

Во быў некалі нюх, во былі насы ў тых, хто намі кіраваў?!.

Цікава, ці туды ідзём мы і сёння?..

*      *      *

“Дзеці –да пары, унукі – да труны”, – нярэдка чуў ад людзей, якія пражылі жыццё. Ад мудрых і разумных людзей.

У гэтых словах бязмежная і, калі хочаце, сляпая любоў не да дзяцей, якіх выпусціў, як птушак у вырай, даўшы ім, вядома, і любоў, і адукацыю, а менавіта да ўнукаў, да якіх хінешся і больш ахвотна, і нават безабаронна.

Адсюль і прыкра, і жудасна, калі чуеш, як ставяцца да бабуль і дзядуляў тыя, каму адрасавана гэтая сляпая, гэтая бескарыслівая любоў.

*      *      *

Чалавек усведамляе свой узрост са спазненнем. Здараецца нешта такое, як здрада жонкі ці мужа: уся вёска гудзе, а яму ці ёй на гэта напляваць.

Не напляваць на тое, што з гадамі. Іх не можаш не заўважаць, яны выпіраюць брыдкімі мяшэчкамі пад вачамі, адышкай, болямі ў суставах, сівізной ці лысінай праз усю галаву,стэнакардыяй, даменцыяй, іншымі хваробамі.

Таму навучыся адпачываць, чалавеча!..

*        *       *

Заўважыў неяк у аўтобусе маладую жанчыну з татуіроўкай на шыі: “Dum spiro – credo” (“Пакуль дыхаю – веру”). І так хацелася падысці да яе і спытаць – у што ж яна верыць? У сваю шчаслівую долю? У рай на зямлі? У  чалавечую разважлівасць, мудрасць,  ва ўменне і жаданне “сильных мира сего” бачыць тое, што бачаць тысячы людзей?..

*       *      *

Не люблю юбілеяў. Некалі любіў, калі быў малады і не думалася пра тое, што будзеш некалі не любіць вясёлае застолле з сябрамі, са сваякамі, суседзямі, калі табе гавораць нешта ўсцешанае, калі называюць цябе такім, якім ты ніколі не быў і наўрад ці будзеш. І ты праглынаеш гэтыя хвалебныя “оды”, як піражкі,  калі галодны.

А тут раптам неўзлюбіў. Што, наеўся? Можа і так. Але галоўнае, на маю думку, тое, што юбіляр у горшым стане, чым нябожчык. Пра таго ці добра, ці нічога. З юбілярам яшчэ горш: тут ужо выбару (nihil) нікому не пакідаюць. Ты ўстаеш (іншым разам хочаш таго ці не) і гаворыш, і хваліш, і зычыш, і стараешся, каб прыгожа, каб лягло юбіляру на сэрца, а той сядзіць і думае: калі ж той, хто разгавеўся на спіч, шчыры – сёння, за сталом, калі з келіхам гарэлкі, ці ў звычайны будні дзень?..

*       *       *

Марылі людзі пра Марс, пра тое, што прыйдзе час, калі і там зажыве чалавек. Зляталі, але не абнадзеілі.

А так хочацца некуды знікнуць, на той жа Марс, каб не чуць пра злашчасны каронавірус, не адчуваць ад гэтага паталагічны страх. Гэты страх, гэтую безнадзейнасць насаджаюць і  самі медыкі, і сродкі масавай інфармацыі, і ўлады.

Дадаюць трывогі, а маглі б больш настойліва, ва ўсе званы званіць пра  тое, што спараджае такія вірусы – пра  глабальнае пацяпленне. Пра парніковыя эфекты і так званыя азонавыя дзіркі…

Чалавек на самога сябе навыдумляў столькі брыдоты, назапасіў столькі зброі, залез так глыбока ў нетры зямлі, што ўшчыльную падышоў да “чырвонай” рысы, за якой пачынаецца ўсявіленская трагедыя.

Сказала праўду шведская дзяўчынка Грэта Тунберг і сказала з горыччу: “Як вы адважыліся?! Вы сваімі пустымі абяцаннямі ўкралі мае мары”. І заключыла – навошта, маўляў, вучыцца дзеля будучага, калі яго можа і не быць?

Многія лідары  краін свету адрэагавалі на словы актывісткі паблажліва, а то і са здзекам.

*       *       *

Асаблівае майстэрства сказаць так, каб нічога не сказаць. Каб заблытаць нас сваімі думкамі-выкрутасамі, пустымі абяцаннямі, сваім талентам слоўнага эквілібрыста.

Такіх цыркачоў трэба ў цырк, а не ў палітыку.

*       *       *

Нехта ўсклікнуў: “Мне выразалі страх. Смерць мяне не хвалюе”.

Не ведаю, чаго ў словах больш: бравады ці ўсведамлення сябе жывым трупам.

Па-мойму, без страху няма жыцця. Не паталагічнага, не таго, што з клінікай, а звычайнага, нармальнага. Страх за дзетак, за унукаў, страх за сваяка, які ў бальніцы і з цяжкім дыягназам, за краіну, за яе вольны і незайздросны лёс…

Страх – як праяўленне трывогі. Што, гэта хіба не чалавечае пачуццё? Навота яго выразаць? Каб зрабіць з чалавека манкурта?..

*       *       *

Шчаслівы той, хто жыве сваім розумам. Падказкі  не бяруцца пад увагі, як і слушныя парады, да якіх трэба і важна прыслухоўвацца. Гаворка пра жыццёвыя прынцыпы. Пра тое, як жыве чалавек, дзеля чаго  і хто на ім паразітуе.

А паразітуюць жа, і задарма. І нават маюць неблагія дывідэнты.

*        *       *

Толькі любоў нас ратуе. Яна – вітамін, без якога чалавек не пражыве, у яго згортваецца кроў, спыняецца сэрца.

З каханнем інакш. Яно ўзвышае чалавека, а разам з тым і прыніжае, штурхае на самыя непрадказальныя ўчынкі. І паэты тут сыгралі, на маю думку, не  самую апошнюю скрыпку. Як вось Петрарка пра сваю Лауру, звычайную жанчыну, суседку, якую ўзнёс да самых нябёсаў.

*       *       *

У майго знаёмага была анкалогія. Яна не толькі страшыць любога з нас, яна – як дыягназ, як нешта канчатковае і перасуду не падлягае. Такім прыкладна чынам сустрэў хваробу і Пятрок. Спачатку ён хапаў свой пінжак і штаны, клаў на падворку так, нібы сам апранаўся, нёс з дрывотні чатыры дошкі, выкладаў іх абапал касцюма, рабіў дамавінай і крычаў: “Вязіце закопваць!.. Вязіце на могілкі!..”. У тую ж ноч перш чым пайсці спаць, стагнаў і енчыў: “Мяне рак есь! Мяне рак есь! Рак, рак мяне есь! Чуеш?!”

Усё гэта адрасавалася жонцы, якая ад такіх стогнаў і енку выбягала з хаты, ішла ў лазню. Вярталася, калі ён суцішаўся.

Да раніцы. А раніцой, перш чым снедаць, пачыналася тое ж…

Змірыўся чалавек толькі пасля трэцяй ці чацвёртай “хіміі”. Змірыўся, усвядоміўшы, што ад рака неабавязкова паміраць зараз жа. Жывуць з ім гадамі, і нічога. Як з нейкім наканаваннем.

*       *       *

Мяне фільм “Вечны кліч” па рамане Анатоля Іванова не толькі ўражвае эпахальнасцю ў паказе падзей, але і нараджае некалькі думак, якія, па-мойму, могуць быць цікавымі для чытача.

Па-першае, мяне ўсхвалявала і занепакоіла  стаўленне Панкрата Назарава да свайго сына Максіма. Так, афіцэр трапляе ў палон – гэта ганьба. Праўда, такая ганьба ляжала на тысячах савецкіх афіцэрах. А вось тое, што не вынес Максім пакутаў, пабояў, што згадзіўся служыць карнікам (праўда, не забіў нікога з суайчыннікаў), і стала ракавым для Максіма: бацька яму гэтага не дараваў. Як той ні прасіў, як ні вымольваў сабе бацькоўскі “катарсіс”. Назар вымусіў пайсці сына на трагічны крок – застрэліцца з  ружжа, якое вісела ў ягонай хаце на відным месцы. Нібы само прасіла “хрыстапрадаўцу” пакончыць з сабой. І толькі тады, з чыстым сумленнем Назар ладзіць пахаванне свайго “блуднага” сына.

Праўда, той мог паслухаць старшыню калгаса і з’ехаць куды надалей ад землякоў, ад тых мясцін, дзе нарадзіўся. Аднак яму важным было спярша дамагчыся таго, каб бацька ўсё ж яму дараваў, і толькі тады з’ехаць, знікнуць, прапасці,  растаць у Сусвеце. Тым больш, што ён меў на тое права, адбыўшы пакаранне за сваю правіну.

Разумею ідэалагічную падкладку, той стрыжань, на якім трымалася савецкая мараль. Мы не шанавалі чалавека, не лічылі яго за чалавека, бо ён здрадзіў Радзіме, а значыць, не можа разлічваць на пакаянне. Такому адна дарога – смерць. А тое, што Максім мог яшчэ прынесці нямала карысці для той жа Радзімы, у разлік ужо і не бралася.

А як жа сэрца бацькі? Няўжо яно ачасцвела, закаксавалася так, што і сын стаў не за сына? А ці думаў тады сам Панкрат Назараў, што пэўная доля віны за сынаў учынак ляжыць і на ім, бацьку?..

І другое. Чаму не пакінулі рэжысёры (як і сам аўтар рамана) для Ганны Савельевай апошнюю радасць – ведаць, што Ірына, якая прыехала ў сібірскае сяло з маці, – гэта ніхто іншы, як яе ўнучка? Нашто было гарод гарадзіць, нешта выдумляць Івану Савельеву, выкручвацца, калі вось яно, шчасце, толькі працягні руку. Шчасце для Ганны, ужо бабулі, якая і жыла б рэштку жыцця з усцешанай думкай пра Ірынку, тую прыгожую крывіначку яе загінулага па-геройску сына Сямёна.

Тут таксама вінавата была мараль. Ну, скажыце, хіба Сёмка, герой і патрыёт, мог дазволіць сабе пераспаць з дзяўчынай без шлюбу? Нават калі тая ўмольна яго просіць. Нізашто!

Такія пурытанскія штучкі савецкага часу зніклі разам з развалам Саюза. Што можа быць больш важным для краіны, для дзяржавы , чым клопат пра  чалавека – з яго болем, супярэчнасцямі і  слабасцямі?! Не ўсім жа быць святымі, героямі, стаханаўцамі ды першапраходцамі…

*       *       *

“Женщина всегда права” – такая важкая ідыёма ўганаравала святочную імпрэзу, якую ладзілі ў школе мастацтваў з нагода Жаночага дня.  Выраз збянтэжыў не таму, што гэта не можа быць  няпраўдай. Азадачыў ён тым, што паважаныя настаўнікі ад мастацтва паказалі сваю выключную эмансіпіраванасць, жаданне хоць у такі дзень пабыць у матрыярхаце. Калі, як прызналася адна з гераінь фільма “Дзяўчаты” “во дзе яны ў нас сядзелі”, і сціснула кулачок. Маецца на ўвазе, мужчыны.

Свята, аднак, не застольнае, не гульбічнае, дзе можна і пацяшацца, і пажартаваць. Тут выраз не да месца. Не ратуе яго нават французская прыказка: “Калі жанчына не мае рацыю, папрасі ў яе прабачэння”. Просяць, і нярэдка. Лепш усё ж можна было арыентавацца на больш дасканалую лірыку, скажам, на Яўгена Еўтушэнку (не раўня ж Ірыне Панароўскай!), які ўсклікнуў: “Бог – гэта жанчына, а не мужчына…”. Няхай у словах шмат экспрэсіі, асабістага, няхай гэта мастацкі вобраз, таму і дыскусійны, тым не менш няма ў іх той катэгарычнасці, на якую спаўзлі ў школе мастацтваў.

в. Баёўка.  



Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *